Phân quyền, phân cấp và tinh gọn bộ máy chính quyền địa phương trong kỷ nguyên mới

Đây là chủ đề của Tọa đàm khoa học do Trường Đại học Luật Hà Nội tổ chức ngày 07/03/2025. PGS. TS. Tô Văn Hòa, Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Luật Hà Nội chủ trì Tọa đàm.

Các đại biểu tham dự tại Tọa đàm khoa học Phân quyền, phân cấp và tinh gọn bộ máy chính quyền địa phương trong kỷ nguyên mới.

Tham dự Tọa đàm có GS.TS. Phan Trung Lý, nguyên Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật của Quốc hội; GS.TS. Võ Khánh Vinh, nguyên Phó Chủ tịch Viện Hàn lâm khoa học xã hội Việt Nam; GS.TS. Nguyễn Đăng Dung, nguyên Phó Chủ nhiệm Khoa Luật (nay là Trường Đại học Luật), Đại học Quốc gia Hà Nội; GS.TS. Hoàng Thị Kim Quế, nguyên Phó Chủ nhiệm Khoa Luật (nay là Trường Đại học Luật), Đại học Quốc gia Hà Nội; TS. Hoàng Thị Ngân, nguyên Vụ trưởng Vụ Tổ chức hành chính nhà nước và công vụ, Văn phòng Chính phủ; TS. Lê Xuân Hùng, Phó Trưởng khoa Khoa Quy hoạch đô thị và nông thôn, Trường Đại học Kiến trúc Hà Nội; TS. GVC. KTS. Nguyễn Văn Tuyên, Khoa Kiến trúc và quy hoạch, Trường Đại học Xây dựng Hà Nội; GS.TS. Lê Minh Tâm, nguyên Hiệu trưởng Trường Đại học Luật Hà Nội; các đại biểu là lãnh đạo các khoa, phòng, ban, trung tâm, giảng viên của Trường Đại học Luật Hà Nội và các nhà khoa học, các đơn vị, cá nhân tham dự trực tuyến.

Phát biểu khai mạc, PGS.TS Tô Văn Hòa, Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Luật Hà Nội cho biết, chúng ta đang chứng kiến những sự thay đổi, những tiến bộ vô cùng mạnh mẽ của hệ thống chính trị và của cả đất nước từ đầu tháng 12 năm 2024 cho đến thời điểm hiện tại, với những bài phát biểu đầu tiên của Tổng Bí thư Tô Lâm về việc xác định kỷ nguyên mới, kỷ nguyên vươn mình của dân tộc. Từ đó, các cơ quan lãnh đạo cao nhất của Đảng đã triển khai một tinh thần rất khẩn trương để chuẩn bị cho đất nước bước vào kỷ nguyên mới. Tổng Bí thư Tô Lâm cũng đề cập rằng, bắt đầu từ Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ XIV của Đảng sắp tới đây, sẽ đánh dấu bước đầu bước vào kỷ nguyên mới của đất nước. Đây là kỷ nguyên mà đất nước sẽ phát triển với một bộ máy mới, một hệ thống chính trị được đổi mới. Điều đó giải thích cho việc tinh gọn bộ máy từ Trung ương đến địa phương đang diễn ra một cách rất quyết liệt và khẩn trương. Trong không khí khẩn trương như vậy thì có rất nhiều vấn đề hệ trọng, rất nhiều vấn đề trọng đại cần phải làm. Vấn đề này đòi hỏi hơn lúc nào hết, giới nghiên cứu đang đứng trước một nhu cầu rất khác biệt so với thời điểm trước đây. Trong bối cảnh này, Trường Đại học Luật Hà Nội tổ chức Tọa đàm khoa học cấp trường với chủ đề “Phân quyền, phân cấp và tinh gọn bộ máy chính quyền địa phương trong kỷ nguyên mới” với mục tiêu trao đổi, thảo luận làm rõ 02 vấn đề chính sau: (i) đường hướng thực hiện triển khai quan điểm chỉ đạo của Trung ương về việc tinh gọn bộ máy chính quyền địa phương, cụ thể là việc không tổ chức cấp trung gian; (ii) việc phân quyền, phân cấp như thế nào để có được một bộ máy chính quyền địa phương vận hành hiệu lực, hiệu quả, vừa phục vụ người dân, vừa bảo vệ và quản lý chủ quyền lãnh thổ.

PGS.TS Tô Văn Hòa phát biểu khai mạc.

Trao đổi tại Tọa đàm, một số đại biểu cho biết, vấn đề phân cấp và phân quyền trong quản lý nhà nước, đặc biệt là trong bộ máy chính quyền địa phương thì việc phân cấp là việc chia hệ thống quản lý thành các cấp bậc khác nhau, nhưng nếu không đi kèm với phân quyền, tức là trao quyền hạn và trách nhiệm cụ thể cho từng cấp thì bộ máy sẽ không thể hoạt động hiệu quả. Tuy nhiên, việc phân quyền thường gặp khó khăn do tâm lý chung của người có quyền lực là không muốn chia sẻ quyền lực, trừ khi có áp lực từ dân chủ hoặc yêu cầu khách quan từ xã hội. Ngay cả khi phân quyền thì cấp trên vẫn muốn giữ lại quyền kiểm soát. Bên cạnh đó, mô hình chính quyền địa phương có sự khác biệt giữa các khu vực, từ đô thị đến nông thôn, miền núi, hải đảo, dẫn đến sự phức tạp trong việc phân cấp, phân quyền. Việc xác định chức năng, nhiệm vụ và quyền hạn của từng cấp để bảo đảm hiệu quả quản lý cần có sự tính toán về mô hình tổ chức chính quyền cấp xã, huyện, tỉnh, trong đó có thể xem xét việc sáp nhập đơn vị hành chính để tinh gọn bộ máy. Đối với vai trò của cán bộ quản lý, việc đào tạo và nâng cao năng lực cho đội ngũ này là yếu tố quan trọng để thực hiện phân cấp, phân quyền một cách hiệu quả.

GS.TS Lê Minh Tâm phát biểu tại tọa đàm.

TS. Lê Xuân Hùng phát biểu tại tọa đàm.

TS.KTS Nguyễn Văn Tuyên phát biểu tại tọa đàm.

TS. Hoàng Thị Ngân phát biểu tại tọa đàm.

Bên cạnh đó, quá trình phân cấp, phân quyền và tổ chức bộ máy chính quyền địa phương cần được thực hiện một cách cẩn trọng để bảo đảm hiệu quả quản lý nhà nước. Một trong những thách thức lớn nhất hiện nay là cân nhắc việc bỏ cấp quận, huyện hoặc điều chỉnh chức năng của một số cấp chính quyền, bởi nếu không được thực hiện đúng cách, sẽ dẫn đến sự chồng chéo hoặc thiếu hiệu quả trong quản lý. Việc sửa đổi Hiến pháp và Luật Tổ chức chính quyền địa phương cần xác định rõ phạm vi quyền hạn của từng cấp, tránh tình trạng tập trung quyền lực quá mức hoặc phân quyền mà không có cơ chế kiểm soát phù hợp, việc phân quyền không thể chỉ là hình thức, mà phải bảo tính tự chủ thực sự cho cấp cơ sở, đồng thời có cơ chế giám sát chặt chẽ để tránh lạm quyền hoặc thiếu trách nhiệm trong quản lý. Đối với sự phân hóa trong hệ thống chính quyền giữa các vùng miền, đặc biệt là đô thị, nông thôn và hải đảo thì không thể áp dụng một mô hình quản lý chung cho tất cả địa phương, mà cần có sự linh hoạt phù hợp với đặc điểm kinh tế - xã hội của từng khu vực. Đối với cải cách bộ máy hành chính, tổ chức Tòa án và các cơ quan kiểm soát quyền lực thì cần có sự điều chỉnh mô hình hoạt động của Tòa án, Viện kiểm sát và các cơ quan hành pháp để phù hợp với thực tiễn phát triển của đất nước vì cải cách không chỉ là thay đổi mô hình tổ chức, mà quan trọng hơn là phải bảo đảm cơ chế vận hành hiệu quả. Việc đổi mới chính quyền địa phương không chỉ là vấn đề lý thuyết, mà cần được thực hiện trên cơ sở thực tiễn quản lý nhà nước, yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội và sự đồng thuận từ các bên liên quan. Quá trình này cần có sự nghiên cứu kỹ lưỡng, không thể áp dụng một cách vội vàng mà phải bảo đảm tính khả thi và hiệu quả dài hạn.

Đặc biệt, các đại biểu tham dự Tọa đàm đã đưa ra một số góp ý để việc phân quyền, phân cấp có được một bộ máy chính quyền địa phương vận hành hiệu lực, hiệu quả, vừa phục vụ người dân, vừa bảo vệ và quản lý chủ quyền lãnh thổ như: (i) tăng cường tự chủ và phân quyền cho các cấp chính quyền cơ sở, đặc biệt là cấp xã, để họ có thể chủ động hơn trong việc giải quyết các vấn đề địa phương. Tránh tình trạng “Trung ương nắm, địa phương báo cáo”, coi chính quyền địa phương như những “người lớn” có trách nhiệm; (ii) quá trình phân quyền cần được kiểm soát và giám sát chặt chẽ, để tránh sự lạm dụng hoặc phân cấp không hợp lý. Cần có cơ chế kiểm soát hiệu quả từ Trung ương đối với các cấp chính quyền địa phương; (iii) Quốc hội cần phải có vai trò lớn hơn trong việc kiểm soát quá trình phân quyền thông qua việc sửa đổi pháp luật; (iv) cần có cơ chế đào tạo liên tục và nâng cao kiến thức chuyên môn cho đội ngũ cán bộ cấp xã, cấp tỉnh, đặc biệt là những người phụ trách các lĩnh vực như địa chính, nông nghiệp, giúp họ tiếp nhận và thực hiện công việc một cách hiệu quả hơn; (v) hoàn thiện cơ chế chuyển tiếp trong phân quyền và triển khai công việc. Cần có thời gian chuẩn bị, để địa phương có thể tiếp nhận và triển khai nhiệm vụ một cách trơn tru. Nếu không có kế hoạch và cơ chế rõ ràng, việc chuyển giao công việc sẽ gặp nhiều khó khăn và có nguy cơ bị trì hoãn; (vi) cân nhắc tổ chức các vùng phát triển theo mô hình mới, trong đó xem xét vai trò của từng khu vực như miền núi phía Bắc, Đồng bằng sông Hồng, miền Trung, Tây Nguyên, Đông Nam Bộ và Tây Nam Bộ để có chính sách quy hoạch hợp lý; (vii) sửa đổi Hiến pháp và Luật Tổ chức chính quyền địa phương để xác định rõ phạm vi quyền hạn của từng cấp, tránh tình trạng tập trung quyền lực quá mức hoặc phân quyền mà không có cơ chế kiểm soát phù hợp…

GS.TS Võ Khánh Vinh phát biểu tại tọa đàm.

GS.TS Nguyễn Đăng Dung phát biểu tại tọa đàm.

TS. Trần Anh Tuấn phát biểu tại tọa đàm.

Phát biểu bế mạc Tọa đàm, PGS. TS Tô Văn Hòa nhấn mạnh rằng, Tọa đàm đã mang lại nhiều ý kiến giá trị, tuy nhiên, vẫn chưa thể đưa ra kết luận do chủ đề này còn rộng và cần thêm thời gian để nghiên cứu. Việc phân quyền, phân cấp và triển khai thực trên tiễn cần được xem xét từ nhiều góc độ khác nhau, bao gồm lý luận, thực tiễn và quá trình chuyển hóa từ thực tiễn thành chính sách. Mặc dù giới học thuật có thể đưa ra những phân tích sâu sắc về mặt lý luận, nhưng quá trình chuyển đổi từ nghiên cứu sang thực tiễn cần có sự hợp tác chặt chẽ với các cơ quan có thẩm quyền để bảo đảm tính ứng dụng cao của các đề xuất. PGS. TS Tô Văn Hòa khẳng định các ý kiến trao đổi, chia sẻ của các đại biểu tại Tọa đàm sẽ là nguồn tư liệu quan trọng, quý giá để Trường Đại học Luật Hà Nội tổng hợp, nghiên cứu, đánh giá và đề xuất với các cơ quan có thẩm quyền trong việc xây dựng, đề xuất các chủ trương, chính sách đối với việc phân quyền, phân cấp và tinh gọn bộ máy chính quyền địa phương trong thời gian tới./.

Theo: Hoàng Trung -  Tạp chí Dân chủ và Pháp luật.