Buổi nói chuyện chuyên đề: : “Từ Trung tâm thương mại đến chợ truyền thống: Thương mại điện tử đang thay đổi Cạnh tranh Công bằng như thế nào?”

Trong khuôn khổ chuyến thăm và làm việc tại Trường Đại học Luật Hà Nội (HLU), cùng ngày 26/11/2025, Giáo sư Andreas Stephan (Đại học East Anglia - UEA) đã có buổi nói chuyện chuyên đề đầy thu hút với giảng viên và sinh viên Nhà trường. Với chủ đề "Malls to Marketplaces: How E-Commerce is Changing Fair Competition" (tạm dịch: : “Từ Trung tâm thương mại đến chợ truyền thống: Thương mại điện tử đang thay đổi Cạnh tranh Công bằng như thế nào?”?), buổi nói chuyện đã mở ra nhiều góc nhìn mới về pháp luật cạnh tranh trong kỷ nguyên số.

Sự dịch chuyển khổng lồ từ "vật lý" sang "kỹ thuật số"

Mở đầu bài nói chuyện, GS. Andreas Stephan đã đưa ra những số liệu ấn tượng minh chứng cho sự soán ngôi của thương mại điện tử so với các mô hình mua sắm truyền thống. Cụ thể, tại Mỹ, doanh thu bán lẻ trực tuyến dự kiến đạt 1,2 nghìn tỷ USD vào năm 2025, chiếm 16% tổng doanh thu bán lẻ. Tại quê hương của diễn giả - Vương quốc Anh, con số này còn ấn tượng hơn khi chiếm tới 27,2% tổng doanh thu, tăng vọt từ mức 11,3% của năm 2014.

Giáo sư nhấn mạnh sự thống trị của các "gã khổng lồ" công nghệ, điển hình là Amazon khi nắm giữ tới 30% thị phần thương mại điện tử tại Anh, 37% tại Mỹ và 46% tại Đức. Điều này đặt ra câu hỏi lớn về tương lai của các trung tâm thương mại truyền thống và sự sống còn của các cửa hàng vật lý.

Thách thức về cạnh tranh công bằng: Khi "Trọng tài" cũng là "Cầu thủ"

Trọng tâm của buổi nói chuyện xoay quanh những đặc điểm cốt lõi của các sàn thương mại điện tử (Marketplaces) và tác động của chúng đến cạnh tranh. GS. Stephan chỉ ra vấn đề hóc búa nhất: Các nền tảng vận hành vừa đóng vai trò trung gian kết nối, vừa là đối thủ cạnh tranh trực tiếp với các người bán hàng trên đó.

• Đối với người tiêu dùng: Mặc dù được hưởng lợi từ giá rẻ hơn, sự tiện lợi và giao hàng nhanh chóng , nhưng người tiêu dùng cũng đối mặt với rủi ro bị phân biệt giá thông qua thuật toán, kết quả tìm kiếm bị chi phối bởi quảng cáo thay vì chất lượng, và nguy cơ hàng giả.
• Đối với người bán hàng (Sellers): Họ được tiếp cận lượng khách hàng khổng lồ với rào cản gia nhập thấp. Tuy nhiên, họ bị phụ thuộc vào các khoản phí hoa hồng cao, các dịch vụ bắt buộc và rủi ro bị nền tảng "ưu ái" sản phẩm gà nhà (self-preferencing).

Năm hành vi "lạm dụng" điển hình và khái niệm "Người gác cổng"

Để làm rõ hơn, Giáo sư đã phân tích sâu về trường hợp của Amazon thông qua 5 hành vi được cho là hạn chế cạnh tranh:

1. Sử dụng dữ liệu bán hàng của bên thứ ba để phát triển sản phẩm cạnh tranh của riêng mình.
2. Ưu ái sản phẩm của Amazon trong "Hộp mua hàng" (Buy Box).
3. Ưu tiên các ưu đãi sử dụng dịch vụ hậu cần của Amazon (FBA).
4. Gắn điều kiện truy cập nhãn "Prime" với việc sử dụng dịch vụ hậu cần của Amazon.
5. Hạn chế người bán giảm giá hoặc bán rẻ hơn trên các nền tảng khác.

Trước thực trạng này, GS. Stephan đã giới thiệu về Đạo luật Thị trường Kỹ thuật số (DMA) của Liên minh Châu Âu. Đạo luật này đưa ra khái niệm "Gatekeepers" (Người gác cổng) áp dụng cho các công ty lớn như Google, Meta, Apple, Amazon, Microsoft, TikTok. Các "Người gác cổng" này buộc phải tuân thủ các nghĩa vụ nghiêm ngặt như: cho phép tương tác liên thông, cấm tự ưu ái sản phẩm của mình, và đảm bảo khả năng chuyển đổi dữ liệu.

Tương lai của cạnh tranh trong nền kinh tế số

Kết thúc buổi nói chuyện, GS. Stephan nhận định rằng dù thương mại điện tử phát triển mạnh, các trung tâm thương mại truyền thống sẽ không biến mất hoàn toàn mà chuyển dịch sang cung cấp các "trải nghiệm" và phục vụ nhu cầu xã hội/gia đình.

Tuy nhiên, thách thức đặt ra cho Luật Cạnh tranh hiện đại là phải thoát khỏi các định nghĩa thị trường truyền thống để giám sát hiệu quả các hệ sinh thái dữ liệu và thuật toán. Việc đảm bảo cạnh tranh công bằng trong kỷ nguyên số đòi hỏi các công cụ pháp lý hiện đại hơn, sự giám sát chặt chẽ nhưng vẫn phải cân bằng để không kìm hãm sự đổi mới sáng tạo.

Buổi nói chuyện đã mang lại những kiến thức thực tiễn quý báu cho sinh viên Trường Đại học Luật Hà Nội, đặc biệt trong bối cảnh Việt Nam đang nỗ lực hoàn thiện khung pháp lý về thương mại điện tử và bảo vệ người tiêu dùng.